Улуу Кыайыы 80 сылыгар аналлаах улуустааҕы хамыыһыйа 2024 сыллаахха тэриллибитэ. Ол иһигэр Ытык-Күөлгэ Кыайыы болуоссатын саҥардыы подкомиссията үлэлиир. Тааттатааҕы норуот айымньытын дьиэтин дириэктэрэ Г.Г. Вырдылин салайан үстэ мунньахтаатыбыт. Ол түмүгэр маннык быһаарыныылары ылынныбыт:
- Кыайыы 70 сылыгар кэлбит тааҥканы болуоссат иһигэр киллэрии. Таатта нэһилиэгин аҕа баһылыга Е.И. Павлов уонна «Монтажник» үлэһитэ, болуоссаты оҥорбут И.А.Уваров сиэнэ Р.М. Платонов ылсаннар үлэлииллэр.
- Болуоссакка киирии аарканы оҥоруу. «Ректайм» тэрилтэтэ ылсан үлэтин саҕалаата (биир дойдулаахпыт Ю.А. Дарбасов). Аарканы элбэх эскиз-проектан, Таатта нэһилиэгин дизайн-кодугар сөп түбэһиннэрэн таллыбыт. Кэтитэ 6434 мм, үрдүгэ 3315 мм. 370х370х2800 мм. 4 устуука «Кыайыы оһуордаах» колонналардаах. Үөһээ өттө 515х500х6434 мм. Онно иннигэр «КЫАЙЫЫ БОЛУОССАТА», кэннигэр «КИМ ДА УМНУЛЛУБАТ, ТУОХ ДА УМНУЛЛУБАТ» — диэн суруктардаах. Сирэй өттүгэр Арассыыйа, Өрөспүүбүлүкэ, Таатта гиэрбэлэрдээх. Суруктар, оһуордар уоттаахтар. Аарка композитнай, үйэлээх матырыйаалтан турар. Аллараа акылаата сиэмэнинэн оҥоһуллар (2800х7500х250 мм). Сыаната 1 518 831 солк. Биир дойдулаахпыт Юрий Агитович 150 000 солк.түһэрдэ. Онон тутуу сыаната 1 368 831 солк. буолла.
Кыайыы болуоссатыгар сыһыаннаах дьон санаатын үллэһиннэ: «Триумфальнай арка эскиһын көрөн баран Таатта улууһун Сэрии кыттыылаахтарын ааттарыгар анаммыт малай архитектурнай форма, орнаменнара, геральдиката, уота-күөһэ билиҥҥи бириэмэҕэ сөп түбэһэр эскиз буоларын көрөн бараммын сөбүлээтим. Бу проект тутуллан үлэҕэ киирэр түгэнигэр кэлэр өттүгэр үчүгэйдик көрөн-харайан тутаргытыгар баҕарабын».
Павлов Максим Максимович
Саха сирин народнай художнига, скульптор,
Таатта улууһун, Амма нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо
«Представленный вариант архитектурно-декоративной композиции входной арки решен в сдержанном, лаконичном стиле. Основным композиционным ядром входной арки являются гербы Российской Федерации, Республики Саха и Таттинского улусов. Вертикальные пилоны декорированы традиционным оберегом-харысхал и древним орнаментом народа саха «Кэһэх ойууута». Наполнив своей роскошной красотой все ярусы высокого неба, Древо жизни (Аал Кудук мас) подняло к солнцу трехлистный побег. «Ты уходишь не убивать и истреблять, а защищать свой народ, очаг родного дома, родину. Пусть
торжество твое возвысится, удача повернется в твою сторону, слава твоя да возвеличится!» — благославляет священный орнамент. Завершается архитектурно-декоративная форма горизонтальным элементом с объемной надписью «Кыайыы болуоссата» с символами ВОВ и СВО по краям»
Лукин Сергей Иннокентьевич
«ЗАСЛУЖЕННЫЙ АРХИТЕКТОР РЕСПУБЛИКИ САХА (ЯКУТИЯ)»
член Союзов архитекторов России и Якутии
- Бэтэрээннэр, тыыл бэтэрээннэр стеллаларыгар, мэтириэттэр анныларыгар чүмэчи уурарга аналлаах гына оҥоруу, кырааска үлэтэ былааннанар.
Бары өйдүүргүт курдук, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылларыгар, Таатталар биһиги, биир күннээх хамнаспытын кыттыһан кэлбиппит. Быйыл Манчаары Оонньуутугар хамнаспытын кыттыһа сылдьарбытын учуоттааммыт, биирдэ 500 солк. кыттыһыаххайын диэн бэтэрээннэр сэбиэттэрэ быһаарыныы ылбыппыт. Бу харчынан этиллибит үлэлэр ыытыллыахтара. Кыайыы болуоссатыгар улууспут бары бэтэрээннэрэ, тыыл бэтэрээннэрэ бааллар, Үс Албан аат уордьан толору кавалера Д.А. Петров көмүс уҥуоҕа сытар. Бу Ытык сирбитигэр этиллибит үлэлэри, Улуу Кыайыы күнүн иннинэ түмүктүөхтээхпит. Бары биир киһи курдук, Улуу Кыайыыны аҕалбыт көлүөнэҕэ сүгүрүйэммит, биирдэ 500 солк. бу куйаар кодунан кыттыһыаххайын диэн ыҥырабыт. Мунньуллубут харчы улуустааҕы Улуу Кыайыы фондатын нөҥүө ороскуоттаныаҕа, барыта хаһыакка отчуоттаныаҕа.
Таатта улууһун бэтэрээннэрин сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ, «Албан Аат» краеведческай түмэл сэбиэдиссэйэ М.А.Попова
Хаартыскаҕа харчы кыттыһар куйаар кода, Аарка ойуута, хамыыһыйа хаартыската.
