“Олоҥхо ассоциацията” уопсастыбаннай тэрилтэ,  “Арылы кустук”  үөрэхтээһин уопсастыбаннай ситимин тэрийиитинэн оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолорго анаан бэйэ айбыт оонньууларын уонна оонньуурдарын көрдөрүү өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэһэ тэрилиннэ.  

Олоҥхо декадатын чэрчитинэн

«Олоҥхо оонньуурдара уонна оонньуулара»  

оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолорго анаммыт

бэйэ айбыт оонньуурдарын уонна оонньууларын  көрүү.

Бу дьыл  сэтинньи – ахсынньы ыйдарыгар “Олоҥхо ассоциацията” уопсастыбаннай тэрилтэ,  “Арылы кустук”  үөрэхтээһин уопсастыбаннай ситимин тэрийиитинэн оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолорго анаан бэйэ айбыт оонньууларын уонна оонньуурдарын көрдөрүү өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэһэ тэрилиннэ.  

«Олоҥхо оонньуурдара уонна оонньуулара»  күрэс сыалынан  олонхо тиэмэтигэр олоҕуран  ураты  оонньуулары,  оонньуурдары айан оҥоруу, оонньуулар,  оонньуурдар  араастарын дьоҥҥо-сэргэҕэ көрдөрүү, дьиэ-кэргэн атыылаһарыгар анаан элбэтэр суоллары тобулуу буолла.  Оонньуурдар, оонньуулар 6 хайысханан түмүлүннүлэр:

1. Тутар-таҥар  оонньуурдар, оонньуулары — конструктордары, макеттары, уо.д.а. көрүүгэ эппиэттээх Чымнаайы орто оскуолатын оҕо саадын иитээччилэрэ буоллулар. (сал. Н.Н. Саввина, Д.В. Колодезникова)
2. Остуол  оонньуурдарын, оонньууларын көрүүнү Ытык-Күөллээҕи “Сулусчаан” ОСК  кэллэктиибэ (сал. Е.Т. Алексеева, Е.К. Охотина) тэрийэн ыытта.
3. Оҕону хамсатар оонньуурдары, оонньуулары Уус-Тааттатааҕы “Харыйачаан” уһуйаан  (сал. В.В. Туласынова, В.В. Баишева) педагогтара  сүрүннээтилэр.
4. Төрүт үгэстэри, үлэни  сырдатар оонньуурдар, оонньуулар  күрэстэрин тэрээһинин   Кыйы орто оскуолатын  уһуйаанын иитээччилэрэ оҥордулар. (сал. Н.В.Чехордуна)
5. Тэхиниичэскэй, электроннай  оонньуурдар, оонньуулар:  оҕо өйүн сынньар-эрчийэр,  оҕо хамсатар, сүүрдэр механическэй оонньуурдар, электроннай  оонньуулар эйгэлэрин Ытык-Күөллээҕи “Чуораанчык” ОСК  (сал. Г.П. Готовцева, С.А.Дедюкина) салайдылар.
6. Муусука оонньуурдара, оонньуулара — дорҕоон таһаарар тэриллэри туттар оонньуурдар күрэстэри Ытык-Күөллээҕи  “Кэнчээри” уһуйаан (сал. Г.И.Федорова, М.Н. Неустроева) сүрүннээтилэр.

Бастакы түһүмэх дьүүллүүр сүбэлэригэр республика биллэр -көстөр педагогтара, олоҥхоҕо сыһыаннаах исписэлиистэр, “Арылы кустук” ситим кыттыылаахтара — барыта  21 киһи үлэлээтэ.

Оонньуулары, оонньуурдары сыаналааһын кэриҥнэринэн буоллулар:

• Оонньуу, оонньуур оҕо сааһыгар, толкуйугар сөп түбэһэрэ.
• Оонньуу, оонньуур олоҥхону билиһиннэрэр, олоҥхоҕо уһуйар соруга.
• Ааптар ураты көрүүтэ, ханна да суох оонньууну, оонньууру айан таһаарыыта.
• Оонньуу, оонньуур оҕону умсугутар күүһэ.
• Оонньуу, оонньуур  элбэтиллэр  (тиражтанар)  кыаҕа, атыыга тахсар кэскилэ.

Өрөспүүбүлүкэ 14 улууһуттан, 2 куораттан  кэтэхтэн көрүү түһүмэҕэр 208  сайаапка  киирбититтэн  биэтэккэ  91  оонньуур уонна оонньуу  тиийдэ.

Ахсынньы 4 күнүгэр “Сэргэлээх уоттара” култуура киинигэр  Дьокуускай, Верхоянск куораттартан,  Үөһээ Дьааҥы, Нам, Таатта, Амма, Өлөөн, Ханалас, Уус-Алдан, Горнай, Мэнэ Ханалас, Чурапчы, Кэбээйи улуустарыттан 130 иитээччи  оонньууларын,  оонньуурдарын быыстапкаҕа көрдөрө, дьоҥҥо –сэргэҕэ билиһиннэрэн  күрэс түмүк  күнүгэр  муһунна.

Күрэс ситиһиилээхтик барарыгар  Дьохсоҕон орто оскуолатын уһуйаанын иитээччитэ С.М. Тихонова, Харбалаахтааҕы “Кэскил” дьыссаат үлэһиттэрэ (сал. Х.С. Кривошапкина, С.И. Никонова), Хатастааҕы “Кэрэчээнэ”  уһуйаан (сал. Г.С. Николаева, С.А. Ноговицына, В.Н. Старкова) тэрээһиҥҥэ үлэлээтилэр.  “Олоҥхо ассоциацията” тэрилтэ чилиэнэ  Ларьяна Дмитрьевна Васильева  олус эппиэтинэстээх, далааһыннаах үлэни кыайа-хото тутан  күрэспит  эриэ-дэхси барарыгар бары усулуобуйаны хааччыйбытыгар махталбыт улахан.

Киэҥ-куоҥ  холларга  олоҥхо тойуга дьиэрэйдэ, хомус дьүрүскэн тыаһа кутулунна,  остуолларынан,  муостанан  олоҥхо  оонньуурдара, оонньууллара тэлгэннилэр. Ааптардар  кэлэн оҕолорго анаан толкуйдаан-тобуллан  айбыт  оонньууларын көрдөрдүлэр,  кыһаллан,  чочуйан оҥорбут  оонньуурдарын   кэпсии,  сэҥээрдэ  сырыттылар.

Кыттааччылар болҕомтолорун кэнчээри ыччаттарбыт ыллылар. Ол курдук,  Хатастааҕы “Кэрэчээнэ”  уһуйаан  эбии үөрэхтээһинин педагога Вера Никитична Старкова дьарыктыыр иитиллээччилэрэ  “Кустук” бөлөх “Эрчимэн Бэргэн”,  “Кулунчук” бөлөх “Дьохсоҕолдьун бухатыыр”  олоҥхолортон толорон күрэх күүрээнин  киэргэттилэр. Улаатан эрэр оҕолор – Дьокуускай куорат 7 №-дээх орто оскуолатын үөрэнээччилэрэ (сал. Петрова Ж.Н.) “Ньургун Боотур” олоҥхоттон быһа тардыылары иһитиннэрэн күрэс быыстапкатын кыттааччыларын “Ноо!” сэҥээриилэринэн биһирэннилэр, ытыстарын тыаһынан махтал ыллылар.

Кыра саастаах оҕо оонньуу нөҥүө сайдар, билии-көрүү ылар, тылын-өһүн чочуйар, биир саастыылаахтарын,  дьону-сэргэни кытта бодоруһа үөрэнэр.  Олоҥхону  сырдатар,  олоҥхо дьоруойдарын  холобурдарынан иитэр оонньуурдар  саха ыалыгар баар буолуоҕун ситиһэр баҕа санаабытын өйөөн  “Көмүлүөк” компания генеральнай дириэктэрэ,  СӨ “Сделано в Якутии” предпринимателлэр ассоциацияларын бэрэссэдээтэлэ Григорьева Ольга Григорьевна кэлэн, көрөн, хас биирдии ааптар  оҥоһугар  бас билии быраабын ыларыгар сүбэ биэрэн, баҕа санааларын эттэ.

Дьүүллүүр сүбэҕэ  Чехордуна Екатерина Петровна, педагогика билимин кандидата, “Арылы кустук” ситим билимҥэ салайааччыта,  Прокопьева Мария Михайловна, педагогика билимин дуоктара,  ХИФУ “Педагогика уонна психология” хаапыдыратын профессора,  Неустроева  Анна  Николаевна,  педагогика билимин кандидата,  ХИФУ “Алын сүһүөх үөрэхтээһин” хаапыдыратын сэбиэдиссэйэ,  Иванова  Айталина  Петровна, культуролог, СӨ норуот уус-уран айымньытын маастара,  СӨ куукула оҥорооччуларын айар сойууһун бэрэссэдээтэлэ,  Охлопков  Геннадий  Иванович,  “Эркээйи эргиирэ” бырагыраама  сүрүннээччитэ, өрөспүүбүлүкэтээҕи  оҕо  хамсааһынын  салайааччыта  үлэлээтилэр.

Бириистээх миэстэлэргэ  6 хайысханан  барыта  18  үлэ таҕыста,  17  оонньуу  номинацияҕа тигистэ. Бастыҥ үлэлэринэн сыаналаннылар:

• Тутар-таҥар  оонньуурдарга, оонньууларга – “Ураһа” хомулук (ааптардар Афанасьева В.Г., Максимова М.Д., Мохначевская И.Е., Халыева Х.Г. – “Ытык-Күөллээҕи “Сулусчаан” оҕону сайыннарар киин, Таатта улууһа),
• Остуол  оонньуулардарыгар, оонньууларыгар – “Олоҥхо холбуката” (ааптардар Винокурова Л.Д., Михайлова М.В. – Үөдэйдээҕи “Чуораанчык” уһуйаан, Нам улууһа).
• Төрүт үгэстэри, үлэни  сырдатар оонньуурдар, оонньуулар – “Балыксыттар” (ааптардар Слепцова Э.В., Гуляева А.Ф., — Чөркөөхтөөҕү “Аленушка” оҕону сайыннарар киин, Таатта улууһа).
• Муусука оонньуурдара, оонньуулара – “Олоҥхо дьоруойдара” интерактивнай куукулалар (ааптардар Дуюкова Г.Н., Захарова Н.И., Дягилева С.А. — “Ытык-Күөллээҕи “Сулусчаан” оҕону сайыннарар киин, Таатта улууһа).
• Оҕону хамсатар оонньуурдарга, оонньууларга –  “Театр куукулалара. П.А. Ойуунускай “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхотун дьоруойдара”  (ааптардар Семенова Л.Г. салайааччылаах бөлөх — Дьокуускай куорат 21 №-дээх “Кэнчээри” уһуйаан).
• Тэхиниичэскэй, электроннай   оонньуурдар, оонньуулар  — “Олоҥхо ыллыгынан айан” (ааптардар Назарова О.А., Павлова Л.С., Дьяконова Т.С. — “Ытык-Күөллээҕи “Сулусчаан” оҕону сайыннарар киин, Таатта улууһа).

БиҺиги улуус уһуйааннара сүрүн тэрийээччи быһыытынан үлэлээбиппит да иһин, иитээччилэр айбыт оонньуурдарынан көхтөөх кыттыыны ыллылар. Ол курдук, сүүмэрдиир түһүмэххэ 27 оонньуур киирбитэ. Иитээччилэр үлэлэрэ дьүүллүүр сүбэ маннык сыанабылын ыллылар:

• Тутар-таҥар  оонньуурдарга, оонньууларга:

2 миэстэ —  “Саха балаҕана”, Григорьева С.Г., “Ытык-Күөллээҕи “Чуораанчык” оҕону сайыннарар киин

3 миэстэ — «Олонхо күлүк тыйаатыра”, Огонерова Р.Д., М.Н. Турнин аатынан Тыараһа орто оскуолата

• Остуол  оонньуулардарыгар, оонньууларыгар:

2 миэстэ  – «Олоҥхо көмөтүнэн оҕону эргиччи сайыннарар оонньуулар» холбука “Олоҥхо холбуката”, Гуляева М. М., Мохначевская И. Е., Халыева Х.Г., Ытык-Күөллээҕи “Сулусчаан”  оҕону сайыннарар киин

“Тылы сайыннарар оонньуу” номинация – «Аал Луук Мас». «Дьикти ытык».«Олоҥхо хонуута», Толстякова М.С., Ытык-Күөллээҕи “Кэнчээри” оҕону сайыннарар киин

“Айымньылаах оонньуу” номинация — “Обугурас-хобугурас кутуйахтар”. “Мин төрөөбүт дойдум”. «Эрээти бул”.  “Сахалыы иһит”, Степанова А.В., Попова А.Ю., Попова Л.А., Назарова О.А., Ытык-Күөллээҕи “Сулусчаан” оҕону сайыннарар киин

• Төрүт үгэстэри, үлэни  сырдатар оонньуурдарга, оонньууларга:

“Алыптаах эйгэ” номинация — “Олоҥхо куукулаларын тыйаатыра”, Аввакумова В.Д.,  Гуляева М. М., Максимова К.А., Ытык-Күөллээҕи “Сулусчаан” оҕону сайыннарар киин

• Тэхиниичэскэй, электроннай   оонньуурдарга, оонньууларга:

  3 миэстэ — «Сахалыы мусукаалынай инструменнары таай», Аржакова А.В.,  “Ытык-Күөллээҕи “Чуораанчык” оҕону сайыннарар киин

 “Сонун ньыманы туһаныы” номинация — “Таабырыннар. Айылҕа.Үөн-көйүүр”, “Бөлөхтөргө араар”, “Абааһы кыыһыныын өй күрэҕэ”, Григорьева С.Г., “Ытык-Күөллээҕи “Чуораанчык” оҕону сайыннарар киин.

• Оҕону хамсатар оонньуурдарга, оонньууларга:

3 миэстэ — Сылгыһыт уонна дьөһөгөй оҕолоро”, Филатова А.А., Чөркөөхтөөҕү “Аленушка” оҕону сайыннарар киин

“Өбүгэ оонньуута” номинация — “Өбүгэ оонньууларын холбуката”, Жараева А. Е., Саввина А.Н., Наумова А.И., Дьохсоҕон  орто оскуолата.

Бу оонньуурдар, оонньуулар эрдэ улууспутугар “Олоҥхо ыллыгынан” тэрээһиҥҥэ кыттыбыт, оҕолорго уонна төрөппүттэргэ оонньотуллубут буоланнар иитээччилэр өссө тупсаран, ситэрэн хоторон дьоһуннаах үлэлэри көрдөрдүлэр.

Өрөспүүбүлүкэ куонкурсугар биһирэммит 35 үлэ ааптардара  Феврония Васильевна Шишигина, Елена Николаевна Протодьяконова  салайааччылардаах  СӨ “Олоҥхо ассоциацията” уопсастыбаннай тэрилтэ  анаабыт харчынан бириэмийэлэрин туталларыттан  олус диэн  астыналлар,  махтаналлар.

Маннык куонкурус  иитээччилэр  айдарыктарын сайыннаран,  саха норуотун сүдү айымньытын олоҥхону  оҕо кыра эрдэҕиттэн сэҥээрэригэр кыһаллан,  чаҕылхай үлэлэри айалларын көрдөрдө,  инникитин  оҕолор кэлэн тутан-хабан,  оонньоон көрөр быыстапкаларын тэрийэргэ, сахалыы куттаах оонньуур  сайдар  кэскилин  кэҥэтэр суоллары тобулар  санаа  киирдэ.

 Тихонова И.М., тэрийээччи, “Арылы кустук” ситим чилиэнэ.